1. Basit İsim:
Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlindeki isimlere denir. Çekim eki almış hâlde kullanılabilirler. Türemiş ve birleşik kelimeler yaparken bunlara yapım ekleri getirilir.* İnsan, kelebek, gölge, yaprak(lar), kağıt(ta), kuş(u), çiçek(ler), dağ(dan), bir(de), ...
Basit isimlerimizin çoğu tek hecelidir, ama bütün basit isimler tek heceli zannedilmemeli.
Basit isimler, daha küçük ve anlamlı parçalara ayrılamazlar. Meselâ "kelebek kelimesini kel-ebek şeklinde ikiye ayırıp "kel" diye anlamlı bir kelime bulabiliriz gibi bir düşünce yanlıştır. Çünkü parça ile bütün arasında her zaman -az ya da çok- bir anlam ilgisi bulunmalıdır.
2. Türemiş isim:
İsim veya fiil kök ve gövdeleriyle yansıma kelimelere bir yapım ekinin getirilmesiyle oluşturulmuş, şekil ve anlam olarak yeni isimlere denir.İsimden türeyenler:
* kömürlük, kitaplık, tuzluk, başlık, kulaklık, gecelik, gençlik, insanlık, Türklük, çocukluk, hanımlık, kardeşlik, Müslümanlık, kulluk, erkeklik, bilgelik, bayramlık, kışlık, akşamlık, gömleklik, iyilik, güzellik, küçüklük, öğretmenlik, doktorluk, veterinerlik, eczacılık, arıcılık, demircilik, kılavuzluk, rehberlik...
Yansımalardan türeyenler:
* çıtır-tı, cızır-tı, şakır-tı, şıkır-tı, homur-tu, gıcır-tı, patır-tı
Fiilden türeyenler:
* gel-mek, oku-mak, ye-mek, iç-mek, çalış-mak...
* yemek, çakmak, ekmek, ilmek, kaymak,
* başlama, okuma, yazma, nakletme, hasta olma, danışma, sevme, inanma...
3. Birleşik İsim:
Birleşik isimler, birden fazla kelimenin bir araya gelip yeni bir varlığı veya kavramı karşılayacak şekilde kalıplaşarak oluşturdukları, anlam ve şekil bakımından yeni isimlerdir.Birleşik ismi oluşturan kelimeler arasına herhangi bir ek veya kelime giremez; girerse bu kelime grubu birleşik isim olmaktan çıkar, belirtili isim tamlaması veya başka bir kelime grubu olur.
Bu isimler anlam bakımından tam bir kalıplaşmaya uğradıkları için tek bir kelime olarak kabul edilir ve bu şekilde kullanılırlar.
Türkçe’de üç yolla birleşik isim yapılır:
* Anlam kayması yoluyla
* Ses kaynaşması yoluyla
* Kelime sınıfı kayması yoluyla
a. Anlam kayması yoluyla:
Birincisi: Birleşik ismi oluşturan kelimelerin tamamı (genellikle iki kelimeden oluşurlar) anlam kaybına uğrar.
* Hanımeli, aslanağzı, katırtırnağı, devetabanı, suçiçeği, demirbaş, denizaltı, kuşpalazı...
İkincisi: Kelimelerden sadece birincisi anlam kaybına uğrar:
* Adamotu, yayın balığı, ince hastalık...
* Akçaağaç, akçakavak, akciğer, karabiber, alageyik...
* Başbakan, başyazar, başhekim...
Üçüncüsü: İkinci kelime anlamını kaybeder:
* Karatavuk, yer elması, karafatma...
b. Ses kaynaşması yoluyla: cumartesi, pazartesi, kahvaltı, çörotu, peki...
c. Kelime sınıfı kayması yoluyla:
* kaptıkaçtı, külbastı, mirasyedi, dedikodu, hünkârbeğendi, albastı, gecekondu...
* örtbas, sıkboğaz, alaşağı, ateşkes, kapkaççı...
* giderayak, bilirkişi, vatansever, hacıyatmaz, cankurtaran...
* elverişli, rasgele, albeni, çalçene...
Ayrıca bakınız-> Birleşik Kelimelerin Yazılışı
Buraya kadar yapılan tasnife göre her kelimenin birden fazla özelliği vardır:
* Varlıklara verilişine göre: özel isim, cins ismi
* Maddelerine göre : soyut, somut
* Varlıkların sayılarına göre : tekil isim, çoğul isim, topluluk ismi
* Yapılarına göre: basit, türemiş, birleşik
Örnekler:
* el: cins ismi; somut, tekil, basit isim
* düşünce: cins ismi; soyut, tekil, türemiş isim
* kitaplıklar: cins ismi; somut, çoğul, türemiş isim
* ayakkabı: cins ismi; somut, tekil, birleşik isim
* ordu: cins ismi; somut, topluluk ismi, basit isim
* Ankara: özel isim; somut, tekil, basit isim
* Çanakkale: özel isim; somut, tekil, birleşik isim.
2020-01-05 Admin Admin
Taglar: YapılarınaGöreİsimler
| Türkçe Ders Notları - İlginizi çekebilecek başlıklar |
|---|
|
Bağlaçlar
Tek başına anlamı olmayan, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri veya cümlede görevdeş sözcük ve söz öbeklerini bağlamaya yarayan kelimelere bağlaç denir. |
|
Edatlar (İlgeçler) Türleri
Tek başlarına anlamları olmayan, başka kelimelerle öbekleşerek değişik ve yeni anlam ilgileri kuran, birlikte kullanıldıkları kelimelere cümlede anlam ve görev kazandıran kelimelere edat denir. |
|
Fiiller (Eylemler) Türleri, Özellikleri
Kelime (Sözcük): Cümlenin anlamlı en küçük birimine ya da bazen tek başına anlamı olmadığı hâlde (edatlar) cümle içinde anlam kazanan anlatım birimlerine kelime (sözcük) denir. |
|
Cins İsimler
Aynı cinsten olan varlıkların ortak isimleridir. Dilin temel kavramları cins (tür) isimleridir. taş, yol, ağaç, ırmak, kitap, dergi, yaprak, ev, çocuk, su, sıra, hayal, düşünce, sıla, özlem, taraf, ceza |
|
İsimler (Adlar)
Varlıklara Verilişlerine Göre; Özel İsim, Cins İsmi. Maddelerine Göre İsimler; Somut İsim, Soyut İsim. C. Varlıkların Sayılarına Göre İsimler; Tekil İsim, Çoğul İsim, Topluluk İsmi |
|
Maddelerine Göre İsimler
Maddelerine Göre İsimler; Somut isimler, soyut isimler. İsimler, karşıladıkları varlıkların beş duyu organından herhangi biriyle algılanıp algılanamamasına göre ikiye ayrılırlar. |
Sayfa Yorumları